De taal en etiquette van de waaier – een echte gebarentaal of een mythe?
Tegenwoordig horen we vaak dat waaiers in de Victoriaanse tijd werden gebruikt om geheime boodschappen over te brengen, aan vrienden of aan vrijers. Hoewel er in het begin van de 19e eeuw ook mannen waren die kleinere waaiers gebruikten, waren het uiteindelijk vooral vrouwen die zich ermee sierden. Zij zouden een soort geheime waaiertaal beheersen – vergelijkbaar met de signalen die soms met handschoenen of parasols werden gegeven. Zo zou je met het ronddraaien van een waaier in de linkerhand stiekem kunnen zeggen: “We worden in de gaten gehouden.” En door de waaier speels over je wang te laten glijden, kon je de boodschap geven: “Ik hou van je.”
Een taal met meer dan twintig gebaren
Als dame trok je in die tijd sowieso al de aandacht door elegant met een waaier te wapperen. Maar of de waaiertaal daadwerkelijk werd begrepen – laat staan praktisch toepasbaar was – blijft de vraag. Er waren meer dan twintig verschillende gebaren (binnenkort kun je hier meer over lezen!), die je bovendien subtiel moest uitvoeren. Het is dan ook twijfelachtig of de mannelijke ontvanger deze geheime signalen überhaupt begreep. Of de boodschap echt aankwam, valt dus te betwijfelen.
De etiquette van de waaier als promotiemiddel
De zogenaamde waaiertaal kreeg bekendheid nadat een Franse waaiermaker aan het begin van de 19e eeuw een lijst van gebaren op schrift stelde. Zie het als een soort etiquettehandleiding. Het voornaamste doel? De verkoop van waaiers stimuleren. Hoewel de achterliggende gedachte dus iets minder romantisch was dan de gebarentaal zelf, sloeg het idee wél aan. De folder werd een groot succes – en de waaiermaker kreeg zelfs de eer Koningin Victoria tot zijn klantenkring te mogen rekenen.
Rechts: Diego Velázquez, La dama del abanico, 95 x 70cm, olieverf op doek, ong. 1635-40 Public domain, via Wikimedia Commons
De waaier in de kunst
De etiquette rondom de waaier mag dan grotendeels een mythe zijn, ze sprak wel tot de verbeelding. In Oscar Wilde’s toneelstuk Lady Windermere’s Fan speelt de waaier zelfs een centrale rol. Ook in de schilderkunst zien we de innige band tussen vrouwen en hun waaiers terug. Denk aan de talrijke portretten van de Spaanse schilder Ignacio Zuloaga, maar ook aan eerdere werken van onder anderen Gustave Klimt, de Isabella van Simon Maris, of de portretten van Velázquez.
Allemaal goede redenen om zelf ook eens met een mooie waaier voor de dag te komen!
Ignacio Zuloaga, Mijn oom Daniël en zijn familie, olieverf op doek, 205,1 x 289,5 cm, 1910, Public domain, via Wikimedia Commons
Gustave Klimt, Dame met waaier, 100 x100 cm, olieverf op doek, via Wikimedia Commons
